Wetwijs in het digitale decennium

1. Welkom in het Digitale Decennium

Europa staat aan het begin van een ingrijpende digitale herinrichting van samenleving, economie en bestuur. Dit hoofdstuk introduceert het normatieve en juridische kader van de Europese digitale transformatie: het Digital Decade Policy Programme 2030 en de Europese verklaring over digitale rechten en beginselen.

We plaatsen de digitale revolutie in historisch perspectief – van de vroege e-commerce tot de opkomst van platformregulering – en analyseren hoe fundamentele rechten, marktordening en technologische innovatie met elkaar verweven raken. Aan de hand van concrete voorbeelden zoals de Digital Services Act, de Digital Markets Act en de AI Act verkennen we de logica van Europese regulering: proactief, mensgericht en gebaseerd op democratische waarden.

2. Mensgericht en inclusief

Digitale transformatie belooft toegankelijkheid en efficiëntie, maar creëert in de praktijk vaak nieuwe vormen van uitsluiting. In dit hoofdstuk onderzoeken we hoe de EU wetgeving inzet om te waarborgen dat digitale technologie daadwerkelijk inclusief is – voor iedereen, ongeacht leeftijd, beperking of vaardigheidsniveau.

We analyseren toegankelijkheidswetgeving zoals de Web Accessibility Directive en de European Accessibility Act, en bespreken hoe digitale geletterdheid wordt benaderd als fundamenteel burgerrecht. Ook behandelen we de juridische plicht tot begrijpelijkheid, het belang van universeel ontwerp en het recht op reparatie van digitale producten.

3. Digitale identiteit

Digitale identiteit vormt de schakel tussen juridische zekerheid en technische infrastructuur. Dit hoofdstuk onderzoekt hoe de EU met eIDAS en de Europese digitale wallet burgers meer grip wil geven op hun online identiteit, terwijl tegelijkertijd nieuwe afhankelijkheden en vragen rond vertrouwen ontstaan.

We analyseren de werking van elektronische identificatie en digitale handtekeningen, de structuur van vertrouwensdiensten en de juridische status van certificaten. Bijzondere aandacht gaat uit naar de introductie van de Europese identiteitswallet (eIDAS 2.0) en het concept van 'selective disclosure'. Ook behandelen we de regulering van cryptovaluta en de opkomst van de digitale euro als mogelijke volgende laag in de infrastructuur van vertrouwen.

4. Data en privacy

Data vormen het fundament van de digitale samenleving – en tegelijkertijd een bron van risico's, machtsconcentratie en juridische strijd. Dit hoofdstuk onderzoekt hoe Europa via wetgeving en governance controle probeert te behouden over de verwerking, uitwisseling en bescherming van data.

We analyseren het Europese gegevensbeschermingskader met de AVG als basis, en kijken hoe nieuwe wetgeving zoals de Data Act en Data Governance Act datadeling reguleert zonder fundamentele rechten te ondermijnen. Daarnaast bespreken we de impact van AI op privacy, het onderscheid tussen persoonsgegevens en niet-persoonsgegevens, en de juridische status van data als economische bron.

5. Inhoud en expressie

Digitale platforms zijn de nieuwe poortwachters van het publieke debat. In dit hoofdstuk onderzoeken we hoe de Europese wetgever deze rol probeert te reguleren, en welke spanningen daarbij ontstaan tussen vrijheid van meningsuiting, mediapluralisme en bescherming tegen schadelijke inhoud.

Bijzondere aandacht gaat uit naar politieke expressie, beïnvloeding en de rol van kunstmatige intelligentie bij moderatie. Tot slot behandelen we hoe auteursrecht en mediabescherming in de digitale context functioneren, en wat dit betekent voor journalistieke vrijheid, cultuurbeleid en de machtspositie van grote platforms.

6. Infrastructuur en toegang

Een digitale samenleving kan alleen functioneren als burgers, bedrijven en overheden beschikken over robuuste, snelle en eerlijke toegang tot netwerken en diensten. Dit hoofdstuk onderzoekt de juridische fundamenten van digitale infrastructuur in Europa: van breedband en 5G tot satellietnetwerken en roaming.

We analyseren hoe het recht inspeelt op marktfalen, zoals bij de digitale kloof tussen stad en platteland, en behandelen de verplichtingen rond universele toegang, netneutraliteit en interoperabiliteit. Ook bespreken we de rol van Europese investeringsinstrumenten, standaardisatie en publieke coördinatie bij uitrol van infrastructuur.

7. Digitale economie en markten

Digitale markten kennen hun eigen logica: schaalvoordelen, netwerkeffecten en data-accumulatie creëren snel dominante posities. In dit hoofdstuk onderzoeken we hoe de EU een gelijk speelveld probeert te garanderen in een economie die steeds meer wordt aangedreven door platformen en algoritmes.

We analyseren hoe het mededingingsrecht evolueert onder druk van digitalisering en behandelen de Digital Markets Act als nieuw reguleringsmodel. Ook komen relaties tussen platforms en ondernemers aan bod, inclusief transparantieverplichtingen, interoperabiliteit en gegevensdeling. Tot slot onderzoeken we de bescherming van digitale consumentenrechten en regels rond e-commerce en digitale inhoud.

8. Cyber en weerbaarheid

Digitale dreigingen zijn een permanent gegeven geworden. In plaats van alleen te beveiligen tegen incidenten, verschuift het Europese beleid richting structurele weerbaarheid: het vermogen om aanvallen te weerstaan, op te vangen en ervan te herstellen.

In dit hoofdstuk onderzoeken we hoe de EU wetgeving inzet om cyberrisico’s te beheersen. We analyseren de evolutie van informatiebeveiliging tot ‘resilience’, bespreken sectorale regelgeving zoals NIS2 en DORA, en duiden de rol van certificering, risicobeheer en incidentprocedures. Ook behandelen we de impact van AI op cyberdreigingen en de manier waarop organisaties technisch en organisatorisch kunnen anticiperen.

9. Digitale soevereiniteit

Waar de vorige hoofdstukken ingingen op specifieke domeinen van Europa’s digitale beleid, biedt dit slothoofdstuk een strategisch perspectief. Digitale soevereiniteit verbindt al die deelterreinen – van infrastructuur tot identiteit – tot één normatieve ambitie: zelfbeschikking in een verbonden wereld.

Dit hoofdstuk onderzoekt hoe Europa haar digitale afhankelijkheden onderkent én aanpakt: via regelgeving, industriële strategie en internationale positionering. De inzet is duidelijk: wie de technologie beheerst, bepaalt de voorwaarden voor recht, economie en veiligheid. In die strijd positioneert de EU zich tussen twee uitersten: het marktgedreven model van de VS en het staatsgerichte model van China. Maar wat betekent dat concreet voor Europese burgers, bedrijven en instellingen?