Na het bespreken van de blockchain en het belang van consensus, kijken we dit keer naar slimme contracten. Blockchain is potentieel zeer geschikt voor reeds bestaande systemen en infrastructuren. Een concreet voorbeeld hiervan is Betaalvereniging Nederland, waarbinnen een aantal grote Nederlandse banken gezamenlijk de mogelijkheden onderzoeken om hun betalingsverkeer te ondersteunen met een blockchain. Nog belangrijker is het ontwikkelen van volledig nieuwe toepassingen met een blockchain als basis. Voor juristen zijn slimme contracten het meest interessante voorbeeld hiervan.
Slimme contracten worden mogelijk met Ethereum
Slimme contracten worden mogelijk gemaakt door het Ethereum-platform. Ethereum is ontstaan doordat Vitalik Buterin het onbenutte potentieel van Bitcoin zag. De blockchain van Bitcoin is primair gericht op het registeren van transacties. Buterin beschreef in een white paper zijn idee om een blockchain te ontwikkelen met een ingebouwde programmeertaal, waarmee haar gebruikers volledig decentrale applicaties konden bouwen. In 2015 is dit systeem gerealiseerd. Deze applicaties zijn smart contracts gedoopt.
Gebruikers kunnen in slimme contracten afspraken maken en die vastleggen in programmeertaal. Zodra het slimme contract in de blockchain is geplaatst, kunnen gebruikers met dit slimme contract interacties aangaan. De gevolgen die deze interacties hebben zijn afhankelijk van wat in het slimme contract is geprogrammeerd. In tegenstelling tot contracten in klassieke zin die voor menselijke interpretatie vatbaar zijn, worden slimme contracten automatisch door computers uitgevoerd. Die uitvoering vindt plaats binnen het decentrale computernetwerk. Feitelijk voert elke miner binnen het netwerk het contract uit. Die uitvoering levert een bepaald resultaat op.
De miners die uitvoering geven aan de contracten krijgen net als bij Bitcoin betaald voor hun bijdrage aan het netwerk. Dat gebeurt in Ether, de valuta van Ethereum. Binnen het netwerk is vastgesteld hoeveel Ether voor een bepaalde hoeveelheid rekentijd verschuldigd is. Hoe complexer het contract is, des te meer rekentijd het verbruikt. Net als Bitcoin is Ether cryptogeld. Transacties tussen bezitters van Ether zijn dus mogelijk.
Het Burgerlijk Wetboek
De uitvoering van een slim contract kan ongewenste consequenties hebben die partijen van tevoren niet hebben voorzien. Om antwoord te kunnen geven op de vraag of partijen in zulke gevallen bescherming kunnen ontlenen aan het Burgerlijk Wetboek, moet worden onderzocht of slimme contracten zijn in te passen binnen de bestaande rechtsfiguren die het Nederlands privaatrecht kent. Alleen dan kunnen partijen zich immers tot de rechter wenden met een vordering tot nakoming (art. 3:296 BW).
Kwalificeert een slim contract als een overeenkomst in de zin van art. 6:217 BW? Het uitgangspunt van het Nederlandse privaatrecht is dat overeenkomsten vormvrij zijn. Contractspartijen kunnen in theorie al langer hun afspraken vastleggen in de vorm van programmeertaal. Dat die afspraken door een netwerk van onafhankelijke derden wordt uitgevoerd en dat de uitkomst daarvan definitief is, is echter een nieuw fenomeen. Daarom is onduidelijk in welke mate een slim contract de wilsovereenstemming tussen partijen kan vertegenwoordigen. Dat is in het bijzonder het geval wanneer partijen geen programmeurs zijn en het slimme contract hebben laten opstellen door een derde.
De consequenties van het automatisch uitvoeren van het slimme contract kunnen door de theorie van de geprogrammeerde wil herleidt worden naar de wil van de contractspartijen. In hoeverre ongewenste uitkomsten die partijen van tevoren niet hebben (kunnen) voorzien, te herleiden zijn naar de wil van partijen is echter een open vraag. Verder brengt het gebruik van slimme contracten nieuwe juridische vraagstukken met zich mee, zoals welke partij aansprakelijk is op het moment dat de uitvoering van een slim contract anders verloopt dan beoogd. Nog complexer wordt het aansprakelijkheidsvraagstuk wanneer de fout zich niet voordoet in de broncode van het slimme contract, maar zich bevindt in het Ethereum platform zelf.
Ethereum zet eerste stappen naar juridische revolutie
Waar cryptogeld gezien kan worden als een financiële revolutie, zet Ethereum de eerste stappen in de richting van een juridische revolutie. Er lijkt een bredere trend gaande te zijn waarbij traditionele dienstverleners zoals advocatenkantoren en banken, steeds meer technologiebedrijven worden die specialiseren in bijvoorbeeld financiële producten of juridisch advies. Waterdichte contracten die zelf toezien op nakoming zijn nog ver weg, maar komen snel dichterbij.
Een belangrijke voorwaarde voor de acceptatie van slimme contracten is dat het de rechtszekerheid van partijen doet toenemen. Alleen dan heeft de keuze voor een slim contract meerwaarde. Vooralsnog is onbekend in welke mate leerstukken als de wilsvertrouwensleer en de corrigerende werking van de redelijkheid en billijkheid van invloed zijn op de verhouding tussen partijen wanneer van een slim contract gebruik wordt gemaakt.
Welkom bij de financiële (en wie weet de juridische) revolutie (de waarde van één Bitcoin (BTC) is op dit moment 1167 euro).
Lees ook eerdere blogs uit deze serie.
Dit artikel is geschreven in samenwerking met Karel Benjamins.
Edit: (26/10/17) een verwijzing naar jurisprudentie was onjuist geformuleerd. Bedankt Mark!
Fotocredit: BTCKeychain - Flickr
ICTRecht Academy
