Op 15 juli 2025 hebben verschillende belangenorganisaties, waaronder
Bits of Freedom en AI Forensics, met vereende kracht een klacht tegen X
ingediend bij de bevoegde instanties. Dat social media platform zou
namelijk volgens die klacht de Digital Services Act (‘DSA’) overtreden,
door een advertentiefunctie aan te bieden waarbij gebruikers van het
platform op basis van gevoelige persoonskenmerken gericht advertenties
voorgeschoteld kunnen krijgen. In deze blog duiken we in deze klacht en
het achterliggende onderzoek en plaatsen we de klacht in het licht van de
DSA en Algemene verordening gegevensbescherming (‘AVG’).
AI Forensics doet onderzoek
De belangenorganisaties baseren hun claim op een door AI Forensics
uitgevoerd onderzoek naar de parameters die verschillende adverteerders
gebruiken bij hun X-advertenties. Daarbij kwam aan het licht dat het op X
voor adverteerders mogelijk is op basis van 3 verschillende
gebruiksfuncties van het platform advertenties uit te sturen:
- via bepaalde sleutelwoorden die gebruikers in content gebruiken;
- via bepaalde interacties en gesprekken waar gebruikers aan deelnemen;
- via de accounts die de gebruiker volgt, bijvoorbeeld van politici of
activisten.
Een adverteerder selecteert sleutelwoorden, interacties of gevolgde
accounts die aansluiten bij hun merkverhaal en doelgroep, om vervolgens
gericht te adverteren aan X-gebruikers die raakvlak hebben met deze
sleutelwoorden, interacties en/of gevolgde accounts.
Twee voorbeelden:
- Een olie- en gasmaatschappij gebruikte onder andere de volgende
sleutelwoorden om gebruikers uit te sluiten van advertenties: communist
party, Greta Thunberg, woke, en transgender.
- Een media-kanaal met sympathie voor de Hongaarse minister-president Orbán, identificeerde gericht advertentie-doelwitten door op basis van onder andere de sleutelwoorden Le Pen, Meloni, Donald Tusk, Eurosceptic, Volt Europe, Brexit en immigration te filteren.
De adverteerders zijn blijkens het onderzoek actief in een grote verscheidenheid aan sectoren, van consumentengoederen tot publieke en financiële instanties en van energie
tot technologie en digitale diensten.
Hoe verhoudt dit zich tot de DSA en AVG?
Het onderzoek van AI Forensics laat zien dat de parameters van adverteerders bol staan van de bijzondere persoonsgegevens. De politici die een X-gebruiker volgt of waarmee hij interacteert, zeggen iets over zijn politieke voorkeur. Het gebruik van termen als ‘Brexit’ of ‘immigratie’ in zijn content geeft hetzelfde signaal. ‘Transgender’ en ‘pride day’ zeggen iets over seksuele gerichtheid, terwijl termen als ‘islamist’ en ‘jew’ wijzen op religieuze overtuigingen. Een techbedrijf kreeg het zelfs voor elkaar om 20 soorten geneesmiddelen in haar advertentieparameters op te nemen, om zo gebruikers uit te sluiten van advertenties. Politieke voorkeur, seksuele gerichtheid, religieuze overtuigingen en geneesmiddelen (gezondheidsgegevens): stuk voor stuk bijzondere persoonsgegevens. Het gebruik van deze gegevens in advertentieparameters moet dan ook worden gezien als een verwerking van die bijzondere persoonsgegevens.
Waarom de verwerking van deze gegevens problematisch is
Voor het verbod op de verwerking van bijzondere persoonsgegevens uit de AVG zijn meerdere redenen aan te voeren, op deze casus staat één van die redenen met koeienletters geschreven: verwerking van bijzondere persoonsgegevens van verschillende betrokkenen polariseert. Zo kunnen politieke voorkeuren van betrokkenen worden gebruikt om een bepaald gedachtegoed te versterken, evenals seksuele gerichtheid. De betrokkene die er niet van op de hoogte is dat zijn persoonskenmerken van invloed zijn op de digitale inhoud die hij gepresenteerd krijgt, loopt het gevaar dat hij die polarisatie niet op waarde kan schatten.
Bijzondere persoonsgegevens zijn dus gevoelig voor de betrokkene zelf (“ik wil niet dat (breed) bekend is dat ik politieke partij ‘Y’ aanhang”), maar ook gevoelig voor de samenleving als geheel. Bijzondere persoonsgegevens lenen zich namelijk goed om de meest fundamentele verschillen tussen personen of bevolkingsgroepen bloot te leggen en uit te vergroten. Wanneer dat structureel plaatsvindt op een groot social media platform, dan bestaat de kans dat die fundamentele verschillen verder uit elkaar komen te liggen. Het is natuurlijk vaak niet letterlijk de bedoeling van gerichte advertenties om te polariseren, maar op het moment dat een X-gebruiker op basis van zijn linksgeoriënteerde voorkeuren consequent advertenties te zien krijgt die passen in links gedachtegoed, dan raakt hij per definitie verder verwijderd van rechtse denkbeelden.
DSA-verbod op profilering met gevoelige gegevens
Reden genoeg voor de Europese wetgever om het construeren van platform-advertenties via profilering met gebruik van bijzondere persoonsgegevens expliciet in de DSA te verbieden. Hoewel de kans groot is dat die vorm van adverteren evengoed niet te verenigen valt met het verbod op verwerking van bijzondere persoonsgegevens onder de AVG, bestaat er dankzij de DSA geen kans op discussie. De DSA en X vormen überhaupt geen gelukkig huwelijk. Het is algemeen bekend dat X regelmatig de grenzen opzoekt, bijvoorbeeld ten aanzien van de moderatieplicht. Het kwam X-topman Elon Musk zelfs op een hoogstpersoonlijke waarschuwingsbrief van Eurocommissaris Thierry Breton te staan.
Voortdurende spanningen
Het is een bekend fenomeen, dat de Europese Commissie de nodige hoofdbrekens bezorgt: Big Tech biedt Europa kansen, zoals mondiale verbinding en innovatieve gebruikstoepassingen, maar bedreigt ook de Europese normen en waarden. Regelmatig wordt die Big Tech om die reden met Europese boetes om de oren geslagen, en ook in dit geval lijkt dat geen onrealistisch scenario. Alhoewel: het zou zomaar eens kunnen dat de Commissie zichzelf daarmee in de vingers snijdt, aangezien de Commissie in 2024 in opspraak kwam wegens het, je raadt het nooit, gericht adverteren op X om de publieke opinie ten aanzien van een wetsvoorstel te beïnvloeden. Lichtelijk saillant detail als je het mij vraagt.
Meer informatie over de DSA en AVG
DSAAVG
